Obrazowanie ultrasonograficzne, czyli USG, jest bardzo rozpowszechnionym badaniem obrazowym, niejednokrotnie stosowanym jako pierwsze w algorytmie diagnostycznym.
Jako technika przedstawiająca prawidłowy lub zmieniony patologicznie obraz narządów, znajduje szczególne zastosowanie w badaniach populacji dziecięcej. Może dostarczyć informacji istotnych klinicznie bez negatywnego odziaływania promieniowania jonizującego, a więc jest badaniem zupełnie nieinwazyjnym i bezbolesnym.
Na czym właściwe polega badanie USG?
Ultradźwięki stosowane w tej metodzie przekazywane są do ciała pacjenta przy pomocy specjalnych głowic o różnej częstotliwości. W badaniach diagnostycznych używa się częstotliwości od 2 do 20 megaherców. Im wyższa częstotliwość tym większa rozdzielczość obrazu, ale mniejsza penetracja. U dzieci, zwłaszcza tych młodszych, ze względu na dość niewielki zakres badania możemy stosować wyższe częstotliwości, uzyskując dzięki temu doskonałą rozdzielczość obrazów narządów wewnętrznych, nie tylko powierzchownych, ale także znajdujących się w jamie brzusznej.
Po wytworzeniu impulsu dźwiękowego w głowicy i przesłaniu go w obręb ciała przy pomocy żelu, ulega on odbiciu, załamaniu, rozproszeniu lub pochłanianiu w strukturach wewnętrznych. Odbicie, czyli główna składowa uzyskiwanego obrazu, powstaje na granicy pomiędzy ośrodkami o różnej impedancji akustycznej, czyli prędkości rozchodzenia się fali. Im więcej odbić powracających do głowicy, która potrafi przetworzyć ultradźwięki na impuls elektryczny pokazujący miejsce odbicia, tym więcej jasnych punktów na ekranie. W miejscu w którym znajduje się jednorodny płyn fala nie odbija się pozostawiając ciemne punkty, dzięki temu z łatwością możemy uwidocznić wszelkie zbiorniki płynowe, fizjologiczne i niefizjologiczne, co ma wielkie znaczenie w diagnostyce niektórych patologii. Także zmiany lite, czyli zbudowane z tkanek, mogą zostać uwidocznione, gdyż zwykle mają inną strukturę od narządu w którym się znajdują i inaczej odbijają ultradźwięki. Głowicami o wysokiej rozdzielczości zwykle udaje uwidocznić się zmiany wielkości od kilku milimetrów.
Nie tylko USG jamy brzusznej, czyli które narządy badamy?
W obrębie szyi oceniamy tarczycę, ślinianki i węzły chłonne.
W zakresie jamy brzusznej ocenie podlegają głównie narządy miąższowe, takie jak wątroba, trzustka, śledziona, nerki oraz narządy zawierające płyn, jak pęcherzyk żółciowy czy pęcherz moczowy. U dziewczynek przy pełnym pęcherzu ocenia się także narządy rozrodcze.
W mosznie u chłopców jądra, najądrza i powrózki nasienne.
Właśnie te obszary badane są ultrasonograficznie w ramach programu „NIE nowotworom u dzieci”, który od 2005 roku prowadzi Fundacja Ronalda McDonalda we współpracy z ultrasonografistami pediatrycznymi z całej Polski. Do tego celu przygotowano specjalną mobilną klinikę - ambulans złożony z dwóch gabinetów i poczekalni.
W każdym gabinecie znajduje się wysokiej aparat ultrasonograficzny wyposażony w niezbędny sprzęt umożliwiający badanie dzieci, m. in. w głowice do badania USG jamy brzusznej i narządów powierzchownych.
Badanie USG wśród dzieci
Badane są dzieci w wieku od 9 m-cy do 6 lat. Wybór metody i grupy wiekowej był oczywiście nieprzypadkowy. Z dotychczasowych doświadczeń pediatrów wynika, że w tym wieku w w/w obszarach pojawiają się niektóre nowotwory wieku dziecięcego, które zwykle wykrywane są w stadiach wyższych, objawowych. Ponadto dzieci w tym wieku są dosyć trudne do badania klinicznego i nie potrafią w sposób precyzyjny zgłosić swoich dolegliwości. Przesiewowe badanie USG może wykrywać te nowotwory wcześniej, gdy nie dają jeszcze objawów, a co za tym idzie mogą być łatwiej i skuteczniej leczone. Ideałem byłaby możliwość badań dzieci co najmniej raz do roku, gdyż badanie usg jako nieinwazyjne może być wielokrotnie stosowane.
Jak się przygotować do badania USG?
Badanie USG większości narządów nie wymaga specjalnego przygotowania. Jedynie do oceny pęcherzyka żółciowego należy być na czczo, a do oceny pęcherza moczowego nie powinno się oddawać moczu przed badaniem. U dzieci badanych w ramach tego programu nie jest to niezbędne, gdyż zmiany w tych narządach mogą dawać specyficzne dolegliwości i takie dzieci są kierowane na usg do innych pracowni. Dlatego dzieci, zwłaszcza te najmłodsze niewspółpracujące, zwykle nie wymagają przygotowania do tych badań. Nie trzeba też stosować specjalnych diet, ani żadnych leków oczyszczających pętle jelitowe.
Jak wygląda obrazowanie ultrasonograficzne małego dziecka?
W trakcie badania dziecko zwykle leży na plecach, niespokojne dzieci mogą być trzymane przez rodziców. W większości przypadków, ze względu na fizjologiczny obraz narządów, niewielki obszar badania i dobry, wysokiej rozdzielczości obraz jest to badanie dość szybkie, trwające jedynie kilka minut. Dlatego udaje się je przeprowadzić nawet u dzieci niespokojnych. W trakcie badania rodzice są na bieżąco informowani o fizjologii i ewentualnej patologii obserwowanych struktur, a po badaniu otrzymują wynik badania, z sugestiami co do dalszego postępowania w razie wykrycia nieprawidłowości. Mogą to być skierowania na badania kontrolne, bądź konsultacje specjalistyczne. Najlepiej wyniki te skonsultować z lekarzami rodzinnymi.
Opracowanie: dr n. med. Grzegorz Jędrzejewski, adiunkt w Zakładzie Radiologii Dziecięcej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
Co udało nam się osiągnąć
W listopadzie 2021 r. podsumowaliśmy 16 lat badań profilaktycznych, prowadzonych w ramach programu „NIE nowotworom u dzieci” na pokładzie najpierw jednej mobilnej kliniki, a od 2020 roku – dwóch. Dotychczas przebadano ponad 76 tysięcy małych pacjentów.
Punktem wyjścia dla programu stał się grant RMHC w postaci pierwszego z ambulansów w 2005 roku. Wybór zakresu badań medycznych nie był przypadkowy. W 2005 roku Polska miała niepokojący poziom późnych diagnoz chorób nowotworowych u małych dzieci. Nie miała i do dziś nie ma narodowego programu profilaktycznego. Kompleksowe, przesiewowe USG w programie „NIE nowotworom u dzieci” były i są w wielu mniejszych miejscowościach trudno dostępne i nigdzie nie są powszechne. Mobilność kliniki oznaczała dowiezienie badań do miejsca zamieszkania dziecka i likwidowała jedną z ważnych barier w dostępie do profilaktyki.
Głównym celem programu jest wcześniejsze wykrywanie zmian nowotworowych. W trakcie badań stwierdza się również szereg innych nieprawidłowości, mniej lub bardziej poważnych, które zaobserwowano nawet u około 30% badanych. Dają one nieocenioną informację o częstotliwości niektórych procesów chorobowych w populacji dziecięcej, a także mogą być stanami predysponującymi do wystąpienia nowotworów.
Ogólnopolski zasięg programu i zastosowane standardy badań pozwoliły na sformułowanie konkretnych wniosków. Zapraszamy do zapoznania się z nimi na podstronie raportu (KLIKNIJ).